Arapçada İsim Cümlesi Konu Anlatımı (mübteda/haber)

Arapçada İsim Cümlesi Konu Anlatımı (mübteda/haber)

Bu yazı neler içeriyor? 

-İsim Cümlesinin Öğelerini
-Mübteda ve Haberin Özelliklerini
-Mübteda ve Haberin Ortak Özellikleri
-Mübteda ve Haberin Uyumlu Olmasına Örnekler
-Mübtedanın Nekre Olduğu Yerler
- Müevvel Mastar İle Cümle Kurulunca Mübteda Olması

Arap dilinde türkçede karşılığı olmayan bazı konular var. Bunlardan biri de isim cümlesi ve fiil cümlesinin ayrımıdır. Fakat türkçede karşılığının olmaması bu konunun zor olduğu anlamına gelmez. Oldukça kolay. Eğer cümlenin ilk kelimesi isim ile başlıyorsa  bu isim cümlesidir. Yok eğer cümlenin ilk kelimesi fiil ise, bu cümleyi fiil cümlesi olarak adlandırıyoruz.

Bizim bugün isim cümlesini ele alacağız.
Hadi  detaylı bir şekilde isim cümlesinin öğelerini tanıyalım.

İSİM CÜMLESİNİN ÖĞELERİ:

Mübteda ve Haber:

Mübteda: İsim cümlesinin öznesine mübteda denir. Genellikle cümlenin başında bulunur ve daima merfudur. Ref durumdadır. Yani mübtedanın son harekesi damme ile biter.

Mübtedanın Özellikleri:

- Daima Merfudur.
-Ref durumundadır. Yani dammelidir.
- Genellikle marifedir. Yani belirlidir. Daha net bir ifadeyle el takılıdır.
- Mübteda daima müfrettir. Asla Şibih cümlesi, isim cümlesi, fiil cümlesi olamaz. Sadece sıfat ya da isim tamlaması olabilir.

Haber: İsim cümlesinin yüklemidir. Daima merfudur.

Haberin Özellikleri:
- Haber cümle olabilir.
- Haber genellikle nekradır. Yani belirsizdir.

Mübteda ve Haberin Ortak Özellikleri:

-Her ikisi de isim cümlesinin öğeleridir.
-Mübteda da haber de birbirlerine sayı, cinsiyet, tekillik ve çoğulluk yönünden uyar.

-Mübteda ve haber ikisi de merfudur. Alametleri ise refdir (yani damme) Eğer haber cümle olarak gelmişse mahallen merfu olarak kabul edilir. Yani haber her türlü merfudur.

Mübteda ve Haberin Birbirlerine Her Yönden Uyumuna Örnekler:

1) الكِتَابُ جَدِيدٌ.
Cümlenin tercümesi:kitap güzeldir. Cümledeki الكِتَابُ kelimesi mübtedadır. Haber ise جَدِيدٌ kelimesidir. Cümlede mübteda tekil ve müzekker olduğu için haberde tekil ve müzekker (eril) gelmiştir. Eğer mübteda dişil yani müennes veya çoğul gelseydi haberde ona uymak zorundaydı. Bunu bir örnekle destekleyelim.

2)الطَاوِلَةُ جَدِيدَةٌ
Cümlenin tercümesi masa güzeldir. Gördüğünüz gibi mübteda olan الطَاوِلَةُ kelimesi müennes olduğu için, haber olan جَدِيدَةٌ kelimesi de müennes olarak geldi.

3)المُهَنْدِسُونَ مُجْتَهِدُون

Cümlenin anlamı: mühendisler çalışkandır. Mübteda olan المُهَنْدِسُونَ kelimesi çoğul olduğu için, haberde çoğul olarak gelmiştir. 

Uyarı: Mübteda daima merfudur. Sonu ise damme ile biter demiştik. Fakat bu cümlede sonu damme ile bitmiyor. Bu aklınıza takılabilir. Bunun nedeni ise Arapçadaki çoğul eklerinden kaynaklanıyor. Zamanla bunları öğreneceksiniz. Cemi müzekkerler ne kadar sonu damme ile bitmese dahi biz daima mübteda merfudur diyeceğiz bu bir kural. Aklınızdan çıkarmayın.

İkinci Uyarı: Arapçada bildiğiniz gibi akıllı ve akılsız çoğullar var. Eğer mübteda akılsız çoğul ise haber müfret müennes gelir. Yani haber tekil ve dişil gelir. Hemen bir örnek verelim.

Örnek: السُرُرُ نَظِيفَةٌ

Cümlenin tercümesi:yataklar temizdir. Cümlede السُرُرُ kelimesi mübtedadır ve akılsız çoğuldur. Yani düzenli çoğul eki almayan gruptan. Bu sebeble haberimiz tekil ve müennes gelir. 

Yukarıda haber cümle olarak gelebilir demiştik. Şimdi haberin cümle olarak geliş şekillerini inceleyelim.

HABERİN CÜMLE OLARAK GELMESİNE ÖRNEKLER:

1) Haberin Fiil Cümlesi Olmasına Örnek

عَلِيٌّ جَلَسَ
Cümlenin tercümesi: Ali oturdu.
Cümle isim ile başladığı için isim cümlesi olarak adlandırırız. Ve haberimiz ise celese (جَلَسَ) fiili olarak gelmiş. Yani haber fiil cümlesidir.

2)Haberin Şibih Cümlesi Olarak Gelmesine Örnek:

الطَالِبُ أَمَامَ الصَّفِّ

Cümlenin tercümesi: Öğrenci sınıfın önündedir

Haber: أَمَامَ الصَّفِّ, şibih cümledir. 

3) Haberin İsim Cümlesi Olarak Gelmesine Örnek

احْمَدُ أمّهُ مُمَرِّضَةٌ
Cümlenin tercümesi: Ahmet'in annesi hemşiredir.
Haber: أمّهُ مُمَرِّضَةٌ, isim cümlesidir.

İsim cümlesini yavaş yavaş bitiyoruz. Sadece bir kaç nokta kaldı. Onlarla da değinmek istiyorum. Yukarıda mübtedadan bahsederken "mübteda genellikle marifedir" demiştik. Evet yüzde doksan metinlerde mübtedayı marife olarak görürsünüz. Fakat mübteda bazen nekra olabilir. Bunun için örneklere göz atalım.

Mübtedanın Nekra Olduğu Yerler

1) Eğer kuracağımız cümle genelleme içeriyorsa (örneğin bütün kuşlar uçar gibi) mübteda nekra olur.

2)Mübteda soru edatından sonra gelirse nekra olur.

Örnek:

هلْ طَاوِلةٌ جَدِيدَةٌ

3) Eğer mübteda olumsuzluk edatından sonra geliyorsa nekra olur. 

4) Mübteda eğer zarftan sonra gelirse nekra olur.

عِنْدِي سيارةٌ سريعةٌ

Son bahsedeceğim konu eğer mübteda müevvel mastar ise

:Örneğin

أنْ تحب  صعبٌ 

 Tuhibbe (تحب) fiili başına en aldığı için artık fiil olmaktan çıkıp isim olmuştur. Bu sebeple böyle cümle gördüğünüzde artık isim cümlesi olarak değerlendirmelisiniz. 

Genel olarak mübteda ve haber hakkında bilinmesi gerekenlerin bunlar olduğunu düşünüyorum . İyi çalışmalar. Umarım size faydalı olmuştur.